روز عرفه، براي تقويت معرفت الهي و رابطه عميق‌تر با حضرت حق و شناخت صفات جمال و جلال پروردگار، بسيار مناسب و مغتنم است. اين روز، بويژه براي كساني كه در سرزمين پرخاطره و انسان‌ساز «عرفات» و در مناسك حج حضور داشته باشند، سعادت مضاعف خواهد بود
روز نهم ماه ذي‌الحجه، روز عرفه است، مرحوم «علاّمه مجلسي» در اين زمينه مي‌گويد: روز عرفه از اعياد بزرگ اسلامي است و كسي كه بتواند اين روز را در «عرفات» باشد، توفيق بزرگي دارد. اين روز اعمال و دعاهاي فراواني دارد و بهترين عمل در اين روز، دعاست.
آنان كه در لباس سفيد احرام، با قلبي مملو از عشق خداوند، دعاي عرفه امام حسين(ع) را در سرزمين عرفات زمزمه مي‌كنند، از اين زلال معرفت ناب، بيش از ديگران سيراب مي‌شوند.
امام باقر(ع) از امام زين العابدين(ع) روايت كرده است كه آن حضرت در روز عرفه جمعي را مشاهده كرد كه دست نياز به سوي مردم دراز كرده و كمك مي‌خواستند، حضرت فرمود: واي بر شما، آيا از غير خدا در اين روز حاجت مي‌طلبيد در حالي كه در اين روز اميد مي‌رود كه فضل خداوند حتي شامل بچه‌هايي شود كه در شكم مادرانند.
در روز عرفه، مخصوصا دعا براي مومنان و دوستان بسيار سفارش شده است. چه آنان كه زنده‌اند و چه كساني كه از دنيا رفته‌اند.
از ابراهيم بن هاشم كه از بزرگان شيعه است چنين نقل شده كه: «عبد اللّه بن جندب» را در سرزمين عرفات ديدم كه در روز عرفه، غرق در دعا و راز و نياز بود. دست‌هاي خود را به سوي آسمان بلند كرده بود و اشك از چشمانش سرازير بود و فراوان گريه مي‌كرد. در پايان نزد او رفتم و گفتم: وقوف و عبادت هيچ كس را مثل تو نديدم. گفت به خدا سوگند، فقط براي برادران مومن دعا كردم، زيرا از امام موسي كاظم(ع) شنيدم كه فرمود: هر كس براي برادران مومن خود دعا كند، از عرش ندا مي‌رسد كه صدهزار برابر آن براي خود تو خواهد بود و من نخواستم از صد هزار برابر دعاي فرشتگان كه يقيناً مستجاب است، دست بردارم و براي خودم دعا كنم كه نمي‌دانم مستجاب خواهد شد يا خير.
اعمال روز عرفه
براي روز عرفه چند عمل وارد شده است:
1- روزه گرفتن، كه پاداش فراواني دارد. ولي اگر روزه در آن روز سبب ضعف و ناتواني جهت دعا و انجام اعمال و عبادات روز عرفه شود ترك آن بهتر است. (البتّه روزه مربوط به كساني است كه در وطن هستند يا قصد اقامت 10 روز كرده‌اند.)
2- غسل كردن قبل از غروب آفتاب.
3- زيارت امام حسين(ع)، كه زيارت آن حضرت در روز عرفه طبق روايتي از امام صادق(ع) پاداش حج و عمره بسيار و جهاد فراوان دارد.
در روايت ديگري از امام صادق(ع) نقل شده است كه خداوند در روز عرفه، توجه خاصي به زائران قبر امام حسين(ع) دارد، حاجاتشان را برآورده مي‌سازد و گناهانشان را مي‌آمرزد.
در حديث ديگري از سه امام بزرگوار، حضرت امام صادق، امام كاظم و امام رضا(عليهم السلام) آمده است كه هر كس روز عرفه به زيارت امام حسين(ع) برود، خداوند او را با ايمان محكم همراه با اطمينان باز مي‌گرداند.
به هر حال، همان گونه كه «سيد بن طاووس»، در «اقبال» گفته است: احاديث در فضيلت زيارت امام حسين(ع) در روز عرفه، متواتر است. به همين دليل سيل مشتاقان در اين روز به سوي مرقد آن حضرت سرازير مي‌شود.
4- پس از نماز عصر و قبل از آن كه دعاهاي روز عرفه را بخواند، دو ركعت نماز در زير آسمان، بجا آورد و به گناهان و خطاهاي خود اعتراف كند، كه امام صادق(ع) فرمود: هر كس چنين كند، پاداش كساني كه در سرزمين عرفاتند، را خواهد داشت و گناهانش آمرزيده شود.
مرحوم «شيخ كفعمي» كيفيت نماز را اين گونه آورده است: پس از آن كه نماز ظهر و عصر را با ركوع و سجود نيكو، بجا آوردي، دو ركعت نماز بخوان، در ركعت اوّل بعد از سوره حمد، سوره «توحيد» (قل هو اللّه احد) و در ركعت دوم، پس از سوره حمد، سوره «كافرون»، (قُل يا اَيهَا الْكافِرُون) را بخوان. بعد از آن نيز چهار ركعت نماز بگزار (هر دو ركعت به يك سلام) و در هر ركعت بعد از سوره حمد، 50 مرتبه سوره توحيد را بخوان (كه نماز اميرالمؤمنين نيز به همين صورت است) آنگاه اين تسبيحات را كه از رسول خدا نقل شده است و «سيدبن طاووس» آن را در «اقبال» آورده، بخوان:
سُبْحانَ مَنْ فِي السَّماءِ عَرْشُهُ، سُبْحانَ الَّذِي فِي الاَْرْضِ سَطْوَتُهُ،
منزّه است خدايي كه در آسمان است عرش او، منزه است خدايي كه در زمين است فرمان و حكمش
سُبْحانَ الَّذِي فِي الْبَحْرِ سَبيلُهُ، سُبْحانَ الَّذِي فِي النّارِ سُلْطانُهُ،
منزّه است خدايي كه در دريا راه دارد منزّه است، خدايي كه در آتش دوزخ سلطنتش موجود است
سُبْحانَ الَّذِي فِي الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ، سُبْحانَ الَّذِي فِي الْقُبُورِ قَضاؤُهُ،
منزّه است خدايي كه در بهشت رحمت اوست، منزّه است خدايي كه در گورها قضا و فرمانش جاري است
سُبْحانَ الَّذِي فِي الْهَواءِ اَمْرُهُ، سُبْحانَ الَّذِي رَفَعَ السَّماءَ،
منزّه است خدايي كه در هوا امر اوست، منزّه است خدايي كه آسمان را بالا برد
سُبْحانَ الَّذِي وَضَعَ الاَْرْضَ، سُبْحانَ مَنْ لا مَنْجا مِنْهُ إلاّ إِلَيْهِ.
منزّه است خدايي كه زمين را گسترد، منزه است خدايي كه ملجأ و پناهي از او نيست جز به سوي خودش.
آنگاه 100 مرتبه بگو:
سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَكْبَرُ.
منزّه است خدا و حمد از آن خداست و معبودي جز خدا نيست و خدا بزرگ تر از توصيف است.
و 100 مرتبه سوره «قُل هُوَ اللّهُ أحَد» را بخوان.
100 مرتبه آية الكرسي.
100 مرتبه صلوات بر محمّد و آل محمّد.
10 مرتبه
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ،
معبودي جز خدا نيست يگانه اي كه شريك ندارد پادشاهي خاصّ اوست و از آن اوست حمد
يحْيي وَ يميتُ وَ يميتُ وَ يحْيي، وَهُوَ حَيٌّ لا يمُوتُ، بِيدِهِ الْخَيرُ، وَهُوَ عَلي كُلِّ شَيْء قَديرٌ.
زنده كند و بميراند و بميراند و زنده كند و اوست زنده‌اي كه نميرد هر چه خير است به دست اوست و او بر همه چيز تواناست.
اَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذي لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيومُ وَ اَتُوبُ اِلَيهِ.
آمرزش خواهم از خدايي كه معبود به حقي جز او نيست كه زنده و پاينده است و به سويش توبه كنم.
10 مرتبه «يا اَللهُ»
10مرتبه «يا رَحْمنُ»
10 مرتبه «يا رَحيمُ»
10 مرتبه «يا بَديعَ السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ، يا ذَاالْجَلالِ وَ الاْكْرامِ»
10 مرتبه «يا حَيُّ يا قَيومُ»
10 مرتبه «يا حَنّانُ يا مَنّانُ»
10 مرتبه «يا لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ»
10 مرتبه «آمينَ. »
پس آنگاه بگو:
اَللّهُمَّ اِنّي اَسْئَلُكَ يا مَنْ هُوَ اَقْرَبُ اِلَيَّ مِنْ حَبْلِ الْوَريدِ،
خدايا از تو خواهم اي كسي كه او نزديكتر است به من از رگ گردن
يا مَنْ يحُولُ بَينَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ، يا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الاَْعْلي وَ بِالاُْفُقِ الْمُبينِ،
اي كه حائل شود ميان انسان و دلش اي كه او در ديدگاه اعلي است و در افق آشكاري است
يا مَنْ هُوَ الرَّحْمنُ عَلَي الْعَرْشِ اسْتَوي، يا مَنْ لَيسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ، وَ هُوَ السَّميعُ الْبَصيرُ،
اي كه او بخشاينده است و بر عرش استيلا دارد اي كه نيست مانندش چيزي و او شنوا و بينا است
اَسْئَلُكَ اَنْ تُصَلِّيَ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد.
از تو خواهم كه درود فرستي بر محمّد و آل محمّد.
آنگاه حاجت خود را از خداوند طلب كن كه برآورده خواهد شد، ان شاءاللّه.
(دعاي كوتاه بالا دعاي بسيار پرمحتوايي است كه سزاوار است انسان هر زمان كه حال دعا پيدا كند از آن بهره گيرد و همچنين در قنوت‌هاي نماز مي‌توان از آن استفاده كرد. دعايي است كه جمله‌هاي آن غالبا از آيات قرآن گرفته شده و صفات جمال و جلال خداوند در آن منعكس است.)
مرحوم «كفعمي» در ادامه مي‌افزايد: پس از آن اين صلوات را بخوان
امام صادق(ع) فرمود: هر كس بخواهد محمد و آل محمد را با صلوات بر آنان مسرور و خشنود سازد، اين صلوات را بخواند:
اَللّهُمَّ يا اَجْوَدَ مَنْ اَعْطي، وَ يا خَيرَ مَنْ سُئِلَ، وَ يا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ،
خدايا اي بخشنده‌ترين عطابخشان و اي بهترين درخواست شدگان و اي مهربانترين كسي كه از او مهرباني جويند،
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِهِ فِي الاَْوَّلينَ، وَ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِهِ فِي الاْخِرينَ،
خدايا درود فرست بر محمد و آلش در زمره پيشينيان و درود فرست بر محمد و آلش در زمره پسينيان،
وَ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِهِ فِي الْمَلاَِ الاَْعْلي، وَ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِهِ فِي الْمُرْسَلينَ،
و درود فرست بر محمد و آلش در ساكنين عالم بالا و درود فرست بر محمد و آلش در زمره مرسلين،
اَللّهُمَّ اَعْطِ مُحَمَّداً وَ آلَهُ الْوَسيلَةَ وَ الْفَضيلَةَ وَالشَّرَفَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْكَبيرَةَ،
خدايا عطا كن به محمد و آلش مقام وسيله و فضيلت و شرف و رفعت و درجه بلند،
اَللّهُمَّ اِنّي آمَنْتُ بِمُحَمَّد صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ اَرَهُ، فَلا تَحْرِمْني فِي الْقِيمَةِ رُؤْيتَهُ، وَ ارْزُقْني صُحْبَتَهُ،
خدايا من ايمان آوردم به محمد درود خدا بر او و خاندانش با اين كه او را نديده‌ام پس در روز قيامت از ديدارش محرومم مفرما و مصاحبت و همنشيني او را روزيم فرما،
وَ تَوَفَّني عَلي مِلَّتِهِ، وَ اسْقِني مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِياً سآئِغاً هَنيئاً، لا اَظْمَأُ بَعْدَهُ اَبَداً، اِنَّكَ عَلي كُلِّ شَيْء قَديرٌ،
و بر كيش او بميرانم و بنوشانم از حوض او (حوض كوثر) نوشاندني سيراب و جانبخش و گوارا كه پس از آن هرگز تشنه نشوم كه براستي تو بر هر چيز توانايي،
اَللّهُمَّ اِنّي آمَنْتُ بِمُحَمَّد صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ اَرَهُ،
خدايا من ايمان آورده‌ام به محمد درود خدا بر او و خاندانش باد و او را نديده‌ام پس در بهشت رويش را به من نشان ده،
صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ مِنّي، تَحِيةً كَثيرَةً وَ سَلاماً.
خدايا برسان به محمّد صلي الله عليه و آله از جانب من تحيتي بسيار و سلامي.
آنگاه دعاي «امّ داوود» را بخوان. سپس اين تسبيحات را كه پاداش فراواني دارد، بخوان:
سُبْحانَ اللهِ قَبْلَ كُلِّ اَحَد، وَ سُبْحانَ اللهِ بَعْدَ كُلِّ اَحَد، وَ سُبْحانَ اللهِ مَعَ كُلِّ اَحَد،
منزه باد خدا پيش ازهر كس و منزه باد خدا پس از هركس و منزه باد خدا با هر كس
وَ سُبْحانَ اللهِ يبْقي رَبُّنا و يفْني كُلُّ أَحَد،
و منزه باد خدا كه باقي ماند پروردگار ما و فاني شود هركس
وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبيحاً يفْضُلُ تَسْبيحَ الْمُسَبِّحينَ فَضْلاً كَثيراً قَبْلَ كُلِّ اَحَد،
و منزه باد خدا تنزيهي كه فزوني گيرد بر تسبيح تسبيح گويان فزوني بسياري پيش از هر كس،
وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبيحاً يفْضُلُ تَسْبيحَ الْمُسَبِّحينَ فَضْلاً كَثيراً بَعْدَ كُلِّ اَحَد،
و منزه باد خدا تنزيهي كه فزوني گيرد بر تسبيح تسبيح گويان فزوني بسياري پس از هر كس،
وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبيحاً يفْضُلُ تَسْبيحَ الْمُسَبِّحينَ فَضْلاً كَثيراً مَعَ كُلِّ اَحَد،
و منزه باد خدا تنزيهي كه فزوني گيرد بر تسبيح تسبيح گويان فزوني بسيار با هر كس،
وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبيحاً يفْضُلُ تَسْبيحَ الْمُسَبِّحينَ فَضْلاً كَثيراً لِرَبِّنَا الْباقي وَ يفْني كُلُّ اَحَد،
و منزه باد خدا تنزيهي كه فزوني گيرد بر تسبيح تسبيح گويان برتري بسياري براي پروردگار ما كه باقي ماند و جز او فاني شود هر كس
وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبيحاً لا يحْصي وَ لا يدْري وَ لا ينْسي،
و منزه باد خدا تنزيهي كه به شماره در نيايد و دانسته نشود و فراموش نگردد
وَ لا يبْلي وَ لا يفْني وَ لَيسَ لَهُ مُنْتَهي،
و كهنه نشود و فنا نپذيرد و انتهايي برايش نباشد
وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبيحاً يدُومُ بِدَوامِهِ،
و منزه باد خدا تنزيهي كه دوام داشته باشد به دوام او
وَ يبْقي بِبَقآئِهِ في سِنِي الْعالَمينَ، وَ شُهُورِ الدُّهُورِ، وَ اَيامِ الدُّنْيا وَ ساعاتِ اللَّيلِ وَ النَّهارِ،
و باقي ماند به بقاي او در طول سال‌هاي اين جهان و ساير جهانيان و ماه‌هاي اين روزگار و هر روزگار و روزهاي دنيا و ساعات شب و روز
وَ سُبْحانَ اللهِ اَبَدَ الاَْبَدِ، وَ مَعَ الاَْبَدِ مِمّا لا يحْصيهِ الْعَدَدُ،
و منزه باد خدا تا جاويدان است جاويد و و همراه با جاويد به ميزاني كه شماره‌اش نتوان كرد
وَ لايفْنيهِ الاَْمَدُ، وَ لا يقْطَعُهُ الاَْبَدُ، وَ تَبارَكَ اللهُ اَحْسَنُ الْخالِقينَ.
و زمان و مدت آن را به فنا نكشاند و قطعش نكند «هرگز» و بزرگ است خدا بهترين آفريدگان.
بار ديگر همين دعا را بخوان، ولي بجاي سُبْحانَ اللّهِ قَبْلَ كلِّ أَحَد، بگو: وَ الْحَمْدُ لِلّه قَبْلَ كُلِّ اَحَد، و هر جا كه كلمه سُبْحانَ اللّه دارد؛ به جاي آن اَلْحَمدُ لِلّه بگو و دعا را تا آخر بخوان.
براي بار سوم از ابتدا شروع كن ولي اين بار به جاي سُبْحانَ اللّهِ، بگو: لا إِلهَ إلاّ اللّه. مثلاً بگو: لا إله إلاّ اللّه قَبْلَ كُلِّ أَحَد...
در مرتبه چهارم، دعا را از ابتدا شروع كن و تا آخر بخوان، ولي به جاي سبحان اللّه بگو أللّه اكبر. مثلاً مي‌گويي: أللّه أكبر قَبلَ كلِّ أحد...
سپس دعاي أللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّأ وَ تَهَيأَ را بخوان (كه در اعمال شب جمعه است(.
آنگاه با نهايت خشوع و فروتني، دعاي چهل و هفتم «صحيفه سجّاديه» را بخوان كه بسيار دعاي گران قدر و ارزشمندي است.
پنجم:
دعاي معروف عرفه است. به هنگام غروب روز عرفه، دعاي «عشرات» را بخوان. اين دعا كه خواندنش در هر صبح و شام مستحب است، آن را در پايان روز عرفه نيز بخوان. مرحوم «سيد بن طاووس» در اعمال روز عرفه، اين دعا را ذكر كرده است